استراتژی تمرکز بر بازارهای همسایه، استراتژی دولتمردان و متولیان تجارت خارجی ایران به خصوص در شرایط تحریم و محدودیت‌های تجاری است. آنچه در آمارهای تجارت خارجی منعکس شده نشان می‌دهد در سال ۹۸ در مجموع ۷۶ میلیون و ۵۹۹ هزار تن کالا به ارزش ۲۴ میلیارد و ۶۸۱ میلیون دلار از ایران به بازارهای همسایه صادر شده است. این آمار حکایت از رشد ۲ درصدی ارزش صادرات نسبت به سال ۹۷ دارد. همچنین وزن صادرات نیز نسبت به سال ۹۷ افزایش ۲۹ درصدی را تجربه کرده است. علاوه بر این، ارزش واردات از ۱۵ کشور همسایه ۱۶ میلیارد دلار بوده و وزن کالاهای وارد شده از این کشورها نیز ۱۳ میلیون و ۴۷۶ هزار تن ثبت شده است. بنابراین ارزش واردات در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۷ رشد ۳۸درصدی داشته و وزن واردات رشد ۵۷ درصدی را تجربه کرده است.

سهم کشورهای همسایه از تجارت خارجی ایران در سال 98 اعلام شد. بر اساس گزارش سازمان توسعه تجارت، 15 کشور همسایه ایران سهم ارزشی 60 درصدی از کل صادرات و 37 درصدی از کل واردات سال 98 را به خود اختصاص داده‌اند. در عین حال در مجموع، تراز تجاری ایران با این 15 کشور مثبت ارزیابی شده است. جزئیات تجارت با کشورهای همسایه نشان می‌دهد ایران تنها با دو کشور امارات و روسیه دارای کسری تجاری است. ولی با 13 کشور دیگر دارای تراز تجاری مثبت است. علاوه بر این، ارزش صادرات کالا به 9 کشور روند کاهشی و به 6 کشور روند افزایشی داشته است. همچنین واردات از 7 کشور کاهش یافته است و ورود کالا از 8 کشور نیز در سال 98 افزایشی بوده است. بیشترین رشد صادرات ایران مربوط به فروش کالا به ارمنستان است و بیشترین رشد ارزشی واردات به عراق تعلق دارد.

تجارت با همسایگان

کشورهای همسایه ایران شامل عراق، ترکیه، امارات، افغانستان، پاکستان، عمان، روسیه، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکمنستان، قطر، کویت، قزاقستان، بحرین و عربستان است. در میان این ۱۵ کشور، بیشترین صادرات سال ۹۸ به عراق صورت گرفته است؛ سال گذشته ۲۵ میلیون و ۶۹۵ هزار‌تن کالا به ارزش ۸ میلیارد و ۹۹۲ میلیون دلار به این کشور همجوار صادر شده است که به لحاظ وزنی رشد ۲۹ درصدی و به لحاظ ارزشی افت ۱/ ۰ درصدی را نسبت به سال ۹۷ ثبت کرده است. اما واردات از عراق چندان چشمگیر نیست. ۱۱۸ هزار تن کالا به ارزش ۱۲۹ میلیون دلار از این کشور به ایران وارد شده است که نسبت به سال ۹۷ از نظر وزنی رشد ۷۸ درصدی و از نظر ارزشی رشد ۱۱۸ درصدی داشته است. بیشترین مازاد تجاری ایران نیز در تجارت با عراق رقم خورده است. تراز تجاری ایران با این کشور به مثبت ۸ میلیارد و ۸۶۳ میلیون دلار می‌رسد.

ترکیه دومین شریک تجاری ایران در میان کشورهای همسایه است. سال گذشته ارزش صادرات به ترکیه با رشد ۱۱۲ درصدی نسبت به سال ۹۷ به ۵ میلیارد و ۴۶ میلیون دلار و وزن صادرات با رشد ۱۵۶ درصدی به ۱۷ میلیون و ۳۵۵ هزار تن رسید. در عین حال واردات از این کشور رشد ارزشی ۹۰ درصدی را تجربه و رقم ۴میلیارد و ۹۹۶ میلیون دلار را ثبت کرد. همچنین وزن کالاهای وارد شده از این کشور با رشد ۳۰۶ درصدی، به ۵ میلیون و ۶۶۵ هزار تن رسید. بنابراین تراز تجاری با این کشور نیز مثبت ۵۰ میلیون دلار ثبت شده است. 

امارات از دیگر کشورهای همسایه ایران است که سال گذشته بیشترین کسری تجاری را به خود اختصاص داده است. تراز تجاری ایران با این کشور منفی ۴ میلیارد و ۴۱۱ میلیون دلار ثبت شده است. این رقم، حاصل صادرات ۴ میلیارد و ۵۰۱ میلیون دلاری به این کشور و واردات ۸ میلیارد و ۹۱۳ میلیون دلاری از  آن است. صدور کالا به امارات در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۷ با افت ۲۵ درصدی در ارزش روبه‌رو بوده است. همچنین وزن کالاهای صادر شده با افت ۱۲ درصدی به ۱۲ میلیون و ۳۲۳ هزار تن رسیده است. اما واردات از این کشور از نظر ارزشی رشد ۳۵ درصدی داشته و وزن کالاهای وارد شده با رشد یک درصدی به ۳ میلیون و ۸۹۲ هزار تن رسیده است. 

ارزش صادرات به افغانستان اما با افت ۲۰ درصدی به ۲ میلیارد و ۳۶۱ میلیون دلار و وزن کالاهای صادر شده به این کشور با رشد ۱۲ درصدی به ۶ میلیون و ۳۷۹  هزار تن رسیده است. همچنین سال گذشته ۸ هزار تن کالا به ارزش ۸ میلیون دلار از این کشور به ایران وارد شده که نسبت به سال ۹۷ افت ارزشی ۲۹ درصدی و افت وزنی ۲۵ درصدی را تجربه کرده است. از این رو تراز تجاری ایران با این کشور مثبت ۲ میلیارد و ۳۵۳ میلیون دلار است. 

 پاکستان نیز از دیگر کشورهای همسایه ایران است که در سال ۹۸ یک میلیارد و ۱۰۸ میلیون دلار کالا با وزن ۲ میلیون و ۸۵۷ هزار تن از صادرکنندگان ایرانی خریداری کرده و در ازای آن ۳۶۶ هزار تن کالا به ارزش ۴۱۰ میلیون دلار به ایران فروخته است. صادرات به پاکستان به لحاظ وزنی رشد یک درصدی و به لحاظ ارزشی افت ۱۳ درصدی دارد. همچنین واردات از این کشور از نظر وزنی رشد ۱۹ درصدی و از نظر ارزشی رشد ۲۰ درصدی را تجربه کرده است. تراز تجاری ایران با پاکستان به نفع ایران و مثبت ۶۹۷ میلیون دلار است.

صدور کالا به عمان در سال ۹۸ معادل ۲ میلیون و ۱۱۱ هزار تن کالا به ارزش ۵۲۷ میلیون دلار است که نسبت به سال ۹۸ به لحاظ وزنی رشد ۳ درصدی و به لحاظ ارزشی افت ۳۰ درصدی را ثبت کرده است. اما واردات کالا از عمان در سال گذشته با افت ارزشی ۶۱ درصدی به ۱۶۹ میلیون دلار رسیده و وزن این کالاها با افت ۷۱ درصدی، ۱۱۲ میلیون دلار ثبت شده است. تراز تجاری ایران با عمان نیز به نفع ایران و مثبت ۳۵۸ میلیون دلار است.

صادرات به روسیه هم در سال گذشته ارزشی معادل ۴۵۸ میلیون دلار داشته و وزن کالاهای صادر شده معادل ۹۰۹ هزار تن بوده است. صدور کالا به این کشور هم از نظر وزنی افزایش ۸۱ درصدی داشته و هم از لحاظ ارزشی رشد ۶۱ درصدی را تجربه کرده است. همچنین در همین بازه زمانی ۲ میلیون و ۹۴۲ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۱۷۱ میلیون دلار از این کشور وارد شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته خود (سال ۹۷) از نظر ارزشی افت ۱۴ درصدی و از نظر وزنی رشد ۳۴ درصدی را به ثبت رسانده است. تراز تجاری با این کشور نیز منفی ۷۱۳ و به نفع روسیه است.

جمهوری آذربایجان از دیگر همسایگان ایران است که در سال گذشته ۹۰۰ هزار تن کالا به ارزش ۴۳۰ میلیون دلار از ایران خریداری کرده است. صادرات به این کشور از نظر ارزشی رشد ۳ درصدی و از نظر وزنی رشد ۸ درصدی داشته است. همچنین واردات از این کشور در این بازه زمانی ۳۴ هزار تن به ارزش ۱۸ میلیون دلار بوده که نسبت به سال ۹۷ هم از نظر ارزشی افت ۱۳ درصدی داشته و هم از نظر وزنی با کاهش ۳۵ درصدی مواجه شده است. تراز تجاری ایران با این کشور هم مثبت ۴۱۱ میلیون دلار و به نفع ایران است.

ارمنستان نیز سال گذشته خریدار یک میلیون و ۶۰۴ هزار تن کالا به ارزش ۳۷۶ میلیون دلار بوده که نسبت به سال ۹۷ هم به لحاظ ارزشی رشد ۱۳۴ درصدی داشته و هم به لحاظ وزنی با افزایش ۱۸۴ درصدی روبه‌رو بوده است. واردات از ارمنستان هم وزنی معادل ۱۶ هزار تن و ارزشی معادل ۴۱ میلیون دلار داشته است. در عین حال رشد وزنی واردات از ارمنستان ۲۲۱ درصد بوده و ارزش واردات افزایش ۷۷ درصدی داشته است. تراز تجاری ایران و ارمنستان مثبت ۳۳۵ میلیون دلار است. صادرات به ترکمنستان یک میلیون و ۷۹ هزار تن کالا به ارزش ۲۹۰ میلیون دلار در سال گذشته بوده که نسبت به مدت مشابه سال ۹۷ از نظر وزنی رشد ۴۴ درصدی و از نظر ارزشی افت ۲۹ درصدی را تجربه کرده است. در عین حال واردات از این کشور در همین بازه زمانی در ۴۱ هزار تن به ارزش ۲۱ میلیون دلار بوده که نسبت به سال ۹۷ رشد ۹۹ درصدی وزنی و رشد ۱۱۰درصدی ارزشی را ثبت کرده است.  تراز تجاری با این کشور مثبت ۲۶۸میلیون دلار است.

همچنین سال گذشته یک میلیون و ۲۹۱ هزار تن کالا به ارزش ۲۳۴ میلیون دلار از ایران به قطر صادر شده که نسبت به سال ۹۷ رشد ارزشی یک درصدی و افت وزنی ۹ درصدی داشته است. واردات از این کشور نیز در همین بازه زمانی با رشد وزنی ۱۰۵ درصدی به ۲ هزار تن رسیده در حالی که ارزش کالاهای وارد شده با افت ۲۸ درصدی، ۱۳ میلیون دلار ثبت شده است. تراز تجاری ایران با قطر هم مثبت ۲۲۱ میلیون دلار است.

کویت از دیگر کشورهای همسایه و شریک تجاری ایران است که سال گذشته ۳ میلیون ۴۹۸ هزار تن کالا به ارزش ۱۸۶ میلیون دلار به این کشور صادر شده است. صادرات به کویت نسبت به مدت مشابه سال ۹۷ از نظر وزنی افت ۵ درصدی و از لحاظ ارزشی کاهش ۲۴ درصدی دارد. واردات از این کشور نیز در سال گذشته با افت ۷۷ درصدی وزنی به ۲ هزار تن و با کاهش ۵۷ درصدی ارزشی به ۵ میلیون دلار رسیده است. تراز تجاری ایران با کویت در سال ۹۸ مثبت ۱۸۱ میلیون دلار ثبت شده است.

قزاقستان شریک دیگر تجاری ایران بوده که در سال ۹۸ خریدار ۵۸۶ میلیون دلار کالا به وزن  ۱۶۴ هزار تن بوده است. صادرات به این کشور از نظر وزنی رشد ۲۶ درصدی و از نظر ارزشی رشد ۲۳ درصدی داشته است. واردات از قزاقستان نیز در همین بازه زمانی با افت وزنی ۱۲ درصدی به ۲۶۳ هزار تن رسیده و ارزش کالاهای وارداتی با رشد ۲۰ درصدی ۱۰۵ میلیون دلار ثبت شده است. تراز تجاری ایران با قزاقستان نیز مثبت ۵۹ میلیون دلار است.

صادرات به بحرین در سال گذشته ارزش ۱۰ میلیون دلاری و وزن ۱۰ هزار تنی داشته که نسبت به سال ۹۷ افت ارزشی ۱۸ درصدی و رشد وزنی ۱۳درصدی را تجربه کرده است. نکته جالب در واردات از بحرین این است که هیچ وزنی برای کالاهای وارد شده از این کشور ثبت نشده در صورتی که ارزش واردات ۲ میلیون دلار است. رشد وزنی واردات از این کشور نیز ۱۹۰ درصد و رشد ارزشی آن هم ۱۲۰ درصد است. تراز تجاری ایران با بحرین به مثبت ۸ میلیون دلار رسیده است. عربستان کمترین مراودات تجاری را با ایران دارد. صادرات به این کشور در سال گذشته وزنی معادل ۱۰۰ تن و ارزشی معادل ۳۰ هزار دلار داشته است که نسبت به مدت مشابه سال ۹۷ از نظر ارزشی افت ۶۸ درصدی و از لحاظ وزنی رشد ۱۹۱ درصدی را تجربه کرده است. اما هیچ وارداتی از این کشور در سال ۹۸ صورت نگرفته است. تراز تجاری ایران با عربستان نیز مثبت ۳۰ هزار دلار است.